دیپلماسی عمومی جدید برنامه های دولت محوری است که هدفش اطلاع رسانی یا تاثیرگذاری بر افکار عمومی کشورهاست. دراین باره کشورهای قدرتمند با اشاعه و ترویج ایدئولوژی، ارزش و هنجارهای خود درصدد صدور پیام و فرهنگ خویش و هم چنین کسب برتری بوده اند. این بستر با همکاری رسانه ها شکل می گیرد. بر این اساس کشورهای قدرتمند نفوذ خود را مدیون رسانه های بین المللی هستند که در پوشش اطلاع رسانی به تامین منافع کشور و پیش برد سیاست خارجی از رهگذر تبلیغات سیاسی، اطلاع رسانی و شکل دهی به افکار عمومی می پردازند. این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی درصدد پاسخ به این پرسش است که کارکرد، جایگاه و عملکرد دیپلماسی عمومی در بستر افزایش قدرت دیپلماسی رسانه ای چگونه ارزیابی می شود؟ به نظر می رسد الگوی ارتباط دیپلماسی عمومی، به لحاظ هدف، ابزار، متدولوژی و دوره زمانی بستر نفوذ رسانه ها بر ساختارهای مدل دیپلماسی و سیاست خارجی را فراهم کرده است. نویسندگان این مقاله بر این باور هستند که دیپلماسی رسانه مهم ترین بخش دیپلماسی عمومی جدید محسوب می شود و استراتژی ضروری و محوری برای قرن 21 است. همچنین پژوهش حاضر به این مساله نیز می پردازد که رسانه ها با تاثیر بر افکار عمومی در فرآیند تصمیم گیری سیاست خارجی نیز اثرگذار هستند.

تغییرات نظام بین الملل و پررنگ شدن نقش بازیگران غیردولتی و افکار عمومی سبب شده تا اشکال جدیدی از دیپلماسی در کنار دیپلماسی سنتی مورد استفاده قرار گیرد. در این رابطه یکی از دیپلماسی های معمول که توسط برخی کشورها به خوبی به کار می رود، دیپلماسی عمومی است. اهمیت دیپلماسی عمومی به ویژه به لحاظ ارتقای وجهه یک کشور مدنظر است و در واقع ساز و کاری برای افزایش قدرت نرم به شمار می رود. با این حال به نظر می رسد دیپلماسی عمومی از جمله مفاهیمی است که در کشور به روشنی تعریف نشده و ابهامات مفهومی زیادی در ارتباط با آن وجود دارد. این مفهوم معمولا به جای مفاهیمی همچون قدرت نرم، تبلیغات، روابط فرهنگی و جنگ نرم به کار می رود. در حالی که این مفاهیم دارای معانی متفاوتی هستند که به پدیده های متفاوتی اشاره دارند. در این مقاله، اهمیت، ابزار، اهداف، مخاطبان، بازیگران، الگوهای ارتباطی، معیار ارزیابی و شرایط و پیش نیازهای موفقیت دیپلماسی عمومی مورد بررسی قرار گرفته است.

جهانی شدن و در پرتو آن، توسعه و پیشرفت سریع در فناوری ارتباطات و اطلاعات، گسترش استفاده از وسایل ارتباطی سریع و در پی آن دسترسی آسان به اطلاعات، شرایط بین المللی را دگرگون ساخته است. این دگرگونی ساختاری و ماهوی در نظام بین الملل دیپلماسی عمومی را تبدیل به ابزاری نموده است که دولت ها با توسل به آن بهتر می توانند به اهداف ملی خود در رابطه با دیگر کشورها و در صحنه بین الملل دست یابند. جهت دهی افکار عمومی، نقش رسانه های تصویری، شنیداری و نوشتاری با برد بین المللی، تاثیر مهاجرت ها، بین المللی شدن افکار و اندیشه ها، گسترش نقش نهادها و سازمان های بین المللی غیردولتی، تبادل فرهنگ ها، جابجایی و ارتباط آسان نخبگان، درگیرشدن جامعه مدنی در امور سیاسی-بین المللی، جهانی شدن فرهنگ ها، از جمله زمینه ها و حوزه هایی هستند که دیپلماسی عمومی می تواند با اتّکا به آن و انسجام بخشیدن به سیاست های دولت ها بر افکار و اذهان مردم سایر کشورها اثر گذارد. هدف این مقاله بررسی دیپلماسی عمومی به عنوان یکی از ابزار موثر سیاست خارجی است، و در این راستا مقاله در چهار بخش، ابتدا به اثرات و پیامدهای تحولات جهانی در سال های اخیر بر صحنه دیپلماسی می پردازد. سپس مفهوم دیپلماسی عمومی و تفاوت های آن با مفاهیم نزدیک مانند دیپلماسی رسمی (سنتی) تبلیغات و سیاست داخلی مورد بررسی قرار می گیرد، و به دنبال آن، ابعاد و حوزه های عمل این پدیده در روابط خارجی کشورها، و در انتها نیز تاثیر و نقش دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

عمده پژوهش هایی که درخصوص دیپلماسی عمومی صورت گرفته است، به این مهم ازمنظر چیستی و چرایی نگریسته اند؛ به همین دلیل بیشتر پژوهش های مرتبط، در مقام تشریح و تبیین مفهومی و بیان اهمیت این نوع از دیپلماسی برآمده اند. در این میان، کم تر پژوهش هایی بر چگونگی طراحی و تحقق دیپلماسی عمومی متمرکز شده اند. این نگاه فرآیندی به دیپلماسی عمومی، شامل چندین مرحله و جزء است و این مقاله، کوشیده است تا در پاسخ به این سؤال که محیط شناسی در دیپلماسی عمومی چگونه است،؟ یکی از مراحل مهم طراحی آن را تشریح و محیط شناسی دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در قبال عربستان سعودی را ارائه دهد. یکی از رویکردهای مستمر حکومت عربستان برای مهار جمهوری اسلامی ایران از درون، بهره برداری از فضای مجازی و تأسیس شبکه های تلویزیونی ماهواره ای و رسانه های دیگر است تا مردم ایران را مخاطب خود قرار دهد. این درحالی است که ایران کمتر در مقام مواجهه این چنینی با عربستان برآمده است. براین اساس فرصت ها و زمینه های موجود در عربستان برای دیپلماسی عمومی ایران به صورت موردی مطالعه می شود. به دلیل ماهیت اکتشافی مقاله، فرضیه ای درنظر گرفته نشده است. روش پژوهش، توصیفی تحلیلی و مبتنی بر اعتبارسنجی میدانی (با استفاده از خبرگان) است. تلاش شده تا داده های موردنیاز علاوه بر منابع کتابخانه ای، از طریق مصاحبه با 18 نفر از خبرگان گردآوری و با نرم افزار MAXQDA کدگذاری شود. ابزار تحقیق، پرسشنامه محقق ساخته است که در اختیار 32 نفر از خبرگان مرتبط با موضوع قرار داده شد و نتایج با استفاده از نرم افزار SPSS تحلیل گردید تا فرصت ها و زمینه های موجود برای دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در عربستان، شناسایی و رتبه بندی شود.

دیپلماسی عمومی از جدیدترین روش های سنت کهن روابط دیپلماتیک است که سعی دارد افکار نخبگان و عموم مردم جامعه هدف را در جهت منافع ملی کشور به کار گیرنده آن تحت تاثیر قرار دهد. در منطقه آسیای جنوب غربی، عربستان سعودی از مهم ترین کشورهایی است که برای سیاست گذاری و تاثیر گذاری بر اذهان عمومی از دیپلماسی عمومی استفاده می کند. هدف پژوهش حاضر بررسی چگونگی استفاده عربستان از ابزار دیپلماسی عمومی برای دست یافتن به اهداف سیاست خارجی خود است. از این پژوهش در چارچوب نظریه سازه انگاری و با استفاده از روش توصیفی تحلیلی این نتیجه حاصل می شود که عربستان سعودی برای رسیدن به اهدافش در سیاست خارجی با استفاده از ابزارهای دیپلماسی عمومی خود مانند حج، وجود حرمین شریفین، مدارس مذهبی و دانشگاه ها، رسانه های تصویری، که العربیه مهم ترین آن هاست، و همچنین سازمان های اجتماعی و حکومتی مانند سازمان رابط العالم الاسلامی و سازمان بین المللی امداد اسلامی سعی داشته تا خود را به جایگاه رهبری جهان عرب و جهان اسلام برساند و در چندین حوزه جغرافیایی در این زمینه موفق شده است.